(به بهانه مرمت نخل محله پایین طرقرود در مدت سه ماه و در استانه سوم شعبان ۱۴۳۳ سالروز ولادت حضرت حسین بن علی سیدالشهدا علیه السلام این مطلب را به روز کردیم و مجددا در وبسایت گذاشتیم)
نخل يک حجم چوبي بزرگي است که با انواع شالهاي ابريشمي رنگارنگ و پارچه هاي قيمتي وآيينه و چراغ و غيره آن را آرايش مي دهند و به نشانه تابوت امام حسين (ع) ساخته شده است. در کتب چاپ شده اينچنين آمده است :
پس از قرن چهارم هجري، ذهن خلاق ايرانيان براي تشييع و تدفين غريبانه مظلوم كربلا عماري هاي چوبيني ساخته و در دهه اول محرم هر سال بعد از آراستن آن و يا به اصطلاح نخل بندي در عصر عاشورا مسافتي را حسين گويان جابه جا كرده و اين گونه پيكر امام حسين (ع) را تشييع مي‌كردند. وي نخل يا تابوت را همان صندوق عهدي مي‌داند كه همه پيامبران آن را براي خود نگه مي‌داشتند و مربوط به عهد موسي و صندوقي كه مادر موسي او را به نيل سپرده است، مي‌باشد.در رابطه با وجه تسميه‌ي نخل آمده است، نخل بر وزن سهل خرما درخت باشد.كلمه نخل (به فتح نون و سكون خائ) به معناي درخت خرماست و در زبان فارسي به معناي تابوت و عمارعي و آرايش تابوت هم گفته شده است.
اينکه از کي مراسم نخل‌برداري و فکر ساختن نخل بوجود امده تاريخ درستي در دست نيست اما آنچه مسلم است قديمي ترين نخلي که در يزد وجود دارد مربوط به حدود ۲۰۰ سال قبل ميشود . مردم به نشانه انکه روز عاشورا پيکر غرقه بخون امام بايد تشييع ميشد اما کسي نبود تا پيکر مبارک را تشييع کند عزاداران حسيني ظهر عاشورا به احترام انحضرت اين نخل را که بسيار هم سنگين است روي بازوان خود بلند کرده و چند دور با گفتن يا حسين به دور تکيه ميچرخانند تا نشان دهند که اگر آنروز کسي پيکر امام را تشييع نکرد ما هر سال به همين منظور و به ياد ان حضرت نخل را که سمبل تابوت آنحضرت است و آذين بندي شده است تشييع ميکنيم .نخل با آينه ها و پارچه هاي مشکي و .... تزيين ميشود .
نخل برداري يكي از مراسم‌هايي است كه تابلوي عشقي سوزان به اباعبدالله (ع) را در ماه محرم در دل عاشقان ترسيم مي كند. در اين مراسم جوانان عزادار با ؛ ياحسين؛ گفتن ، نخل را بر مي‌دارند و دور حسينيه مي گردند و كودكان در حالي كه بر سر زده و ؛ يا حسين ؛ مي گويند به دنبال آن مي دوند. دراين لحظه هاي جگرسوز ، همه حاضران از سوز وگداز به حال غريبي سومين امام شيعيان و ياران فداكارشان اشك مي ريزند وبه نشانه احترام مي ايستند و عزاداران، اشعاري در سوگواري امام حسين (ع) و تمام عزيزاني كه در كربلا غريبانه در راه اسلام شهيد شدند و مصيبت سخت به آنها وارد شد ، مي خوانند مانند:
اي تشنه لب تو طاقت خنجر نداشتي
گويا غريب بودي و مادر نداشتي
غسلت كه داد و كي كفنت بريد و دوخت
بر حالت غريبيت آيا دل كه سوخت
اما هر كدام از وسايلي كه توسط خادمهاي حسينيه بر روي نخل نصب مي شود نماد يك حادثه يا شخص حاضر در حادثه جانگداز كربلاست. اين وسايل مانند پارچه مشكي، خنجر، آيينه هاي بزرگ، يك سازه چوبي به شكل سرو، علمهاي سبز در گوشه هاي نخل و پارچه هاي زينتي با رنگ سفيد و روشن هستند كه هر كدام در جاي مخصوص نخل نصب مي شود. گفتني است كه چوب نخل به عنوان جنازه سيدالشهداء (ع)، سياه پوش كردن نخل به عنوان پارچه سياه بر روي جنازه سالار شهيدان، شمشير و نيزه ها به علامت تير و نيزه هاي وارد شده بر بدن مطهر امام حسين (ع) است. همچنين سرو نخل نماد و سمبل قد و قامت علي اكبر (ع)، آينه نخل يادآور نور وجود امام حسين (ع) و علمهايي كه بر نخل نصب مي شود نشانگر وفاداري حضرت ابوالفضل(ع) مي باشد. اما پارچه هايي زينتي كه بر نخل مي بندد به عنوان حجله حضرت قاسم (ع)، زنگهايي كه در گوشه هاي نخل بسته مي شود نماد و سمبل زنگ كاروان سالار شهيدان و ياران باوفايشان و عزادارني كه نخل را بر مي دارند به عنوان تشييع كنندگان اباعبدالله (ع) مي باشند.
بزرگي و سنگيني اين نخلها گاهي به اندازه اي است كه چندين نفر مرد قوي بايد تا آن را از زمين بردارند و بردوش گيرند و حمل كنند و در معناي نخل گفته اند: تابوت بزرگ وبلندي است كه بر آن خنجر و شمشير و پارچه هاي قيمتي و چندين آيينه بسته شده و در روز عاشورا به عنوان تابوت امام حسين حركت داده مي شود. و به قولي نشان دهنده تابوتي است كه بدن قطعه قطعه شده حضرت سيدالشهداء را در آن مي گذارند و صدها نفر آن را حمل ميکنند. بزرگترين نخلها در يزد است.
نخل و نخل گردانی در محله پايين طرقرود نطنز:
يكي از آيين ها و مراسم ويژه ماه محرم كه در طرقرود برگزار مي شود، آيين نخل بندي و نخل گرداني است. طرقرود دارای دو نخل است که یکی در حسینه محله بالا قرار دارد و دیگری نخل حسینه محله پایین . شواهد نشان میدهد هر دو حسینیه بمدت مشابه دارای نخل بوده اند. از نوشته حک شده بر روی سپرهای هر دو نخل میتوان پی برد که بانی اشیاء قدیمی هر دو نخل فرد واحدی بوده باشد .
از نظر تاریخ ساخت نخل فعلی محله پایین قدیمی تر است . نخل حسینه بالا حدود ۲۵سال پیش بر اثر اتش سوزی حسینه متاسفانه از بین رفت و فقط اشیاء فلزی ان به جا ماند. البته در سالهای اخیر نخلی به وسیله دوستداران امام حسین مجددا برای حسینه بالا ساخته شده که در عزاداری سید وسالار شهیدان از ان استفاده میشود.
نخل حسینیه محله پايين طرق که محل استقرار آن حسينيه محله پایین است، از جنس چوب است و آن را به شكل برگ درخت و يا درخت سرو ساخته اند و با پارچه های سبز پوشانده شده و جلو و عقب آن با سپرهاي جنگي و آينه هاي به شکل برگ درخت يا درخت سرو تزيين کرده اند. همين قضيه باعث سنگينی وزن نخل طرق شده است و معمولا برای جابجايی احتياج به چند نفر مرد قوی دارد. نخل را به عنوان تابوت امام حسين(ع) يا نمادي از تابوت شهداي كربلا مي شناسند كه ريشه‌اي كهن دارد. شباهت نخل به درخت سرو در فرهنگ عامه يعني جاودانگي و رشادت و آزادگي كه فضايل امام حسين(ع) است. در بالاي نخل عمامه بزرگ سبز رنگي به نشانه سيادت حضرت حسين بن علي نصب شده.
نخل محله پايين طرق داراي شش پايه اصلي براي استقرار روي زمين است، که هر يک از پايه ها، متعلق به يکي از طوايف طرق است که در ساليان گذشته ، در ساختن اين نخل و تامين هزينه هاي آن پيشقدم بوده اند. نكته جالب در طراحي اين نخل تناسب با ابعاد و اندازه كوچه‌هاي طرق است.
از تاريخ حک شده بر روي سپرهاي نصب شده بر روي نخل محله پايين مي‌توان پي برد که اين نخل قدمتي حدود150 سال دارد.
نخل يک علامت و نشانه سنتي قديمي و بسيار پرمعناست و نخل گرداني يکي از آيين هاي عزاداري طرق در بعد از ظهر عاشورا است.
مردم همه ساله نخل طرق را در شب تاسوعا طي مراسمي از غرفه مخصوص خود بيرون مي‌آورند و بعد از گرداندن در حسينيه و عزاداري مختصري آن را در وسط حسينيه قرار مي‌دهند تا آن را براي مراسم عصر عاشورا غبار روبي و احياناً مرمت كنند.
تاجِ شهيدانِ همه عالمي ابا الفضل
دست علي ، ماهِ بني هاشمي ابا الفضل
ماه کجا؟ روي دلارام تو؟ ابا الفضل
سرو کجا؟ قامت رعناي تو؟ ابا الفضل
شمع شده ، آب شده ، سوخته ابا الفضل
روح ادب را ادب آموخته ابا الفضل
**************************************************
شب عاشورا:
امشب شهادتنامة عشّاق امضا ميشود
فردا ز خون عاشقان اين دشت غوغا ميشود
امشب کنار يکدگر بنشسته آل مصطفي
فردا پريشان جمع‌شان چون قلب زهرا ميشود
امشب بوَد برپا اگر اين خيمة ثاراللّهي
فردا به دست دشمنان برکنده از جا ميشود
امشب صداي خواندن قرآن به‌گوش آيد همي
فردا صداي الاَمان زين دشت برپا ميشود
امشب شهِ دنيا و دين با قلب مجروح و غمين
گويد به زين‌العابدين باشد وداع آخرين
امشب کُنَد ليلا فغان، زينب بود بر‌سر‌زنان
اين از غم سلطان دين، آن از فراغ نوجوان
اين در صداي الحَذَر، آن در نواي الاَمان
اين با برادر در سخن، آن دل به اکبر مي‌دهد
امشب شب قتل حسين، سلطان خوبان است زينب پريشان است
فردا زمين کربلا از خون گلستان است زينب پريشان است
امشب علمدار حسين دارد نگهباني آن حيدر ثاني
فردا تن بي‌دست او اندر بيابان است زينب پريشان است
امشب به روي سينة مادر بود اصغر آن طفل خوش‌منظر
فردا ز تير حرمله مهمان جانان است زينب پريشان است
امشب بود قاسم ميان خيمه‌گه شادان از خواندن قرآن
فردا ز مَرکَب سرنگون اين سرو بستان است زينب پريشان است
امشب گُلان مصطفي از تشنگي بي‌تاب در گفتگوي آب
فردا روان از ديدگان اشک يتيمان است زينب پريشان است
در شب عاشورا، بعد از پايان مراسمهاي عزاداری در حسينيه، نخل را براي بار دوم در حسينيه مي‌گردانند و نوحه خوانان اشعاري در منقبت و مظلوميت شاه شهيدان ـ اباعبدالله الحسين ـ مي‌خوانند؛ از جمله اين اشعار:
اول سلام ما به رخ انورت حسين
دوم سلام ما به تن بي سرت حسين
سوم سلام ما به علمدار کربلا
چهارم سلام ما به علي اکبرت حسين
*************************
بر مشامم ميرسد هر لحظه بوي کربلا
بر دلم ترسم بماند آرزوي کربلا
تشنه آب فراتم اي اجل مهلت بده
تا بگيرم در بغل قبر شهيد کربلا
************************
اي تشنه لب تو طاقت خنجر نداشتي
گويا غريب بودي و مادر نداشتي
غسلت که داد و کفنت را بريد و دوخت
بر حالت غريبيت آيا دل که سوخت
**************************
کور گشتم از فراق تو يا حسين
دور گشتم از کنار تو يا حسين
چرخ افلاک بی مروت بود
به دل ما نهاد داغ حسين
و بعد از چندبار گرداندن در داخل حسينه آن را در سر جاي خود قرار مي دهند.
************************************************
عصر عاشورا:
وقتي که نخل، براي عصر روز عاشورا، حرکت داده مي شود، تعداد زيادي از بازماندگان طوايف ياد شده، پايه مربوط به خود را بر دوش کشيده، با کمک و همراهي ساير عزاداران، مراسم نخل گرداني عاشورا، به شکلي تاثير گذار انجام مي شود.
براي حفظ نظم هنگام عصر عاشورا، ابتدا نخل محله بالاي طرق از حسينيه محله بالا به حركت در آمده و به سمت امامزاده و بر سر مزار برده ميشود و وقت برگشت نخست، نخل محله‌ي پايين بر مي‌گردد و سپس نخل محله بالا به حركت در مي‌آيد و يا اهالي باغستان پايين به نحوي با نخل محله پايين حركت مي كنند و اهالي باغستان بالاي طرق به نحوي با نخل محله بالا در ارتباط بيشتري هستند و توجهات بيشتر به هدف اصلي ،يعني عزاداري امام حسين (ع )معطوف است.
هنگامي که نخل از درب حسينيه به بيرون منتقل مي شود، عده اي که نذر و نياز دارند، در جلوي نخل گوسفند قرباني ميکنند. خروج نخل از حسينه و حرکت آن به سمت مزار بسيار باشکوه است.
بعد از خارج شدن نخل از حسينيه دسته ها و گروه هاي عزادار محله هاي مختلف به نشان احترام، دسته هاي زنجير زني خود را در غالب دسته هاي عزادار، به شکل باشکوهي در پشت نخل به حرکت در مي آورند.
عزاداران، نخل عاشورا را از حسينيه به سمت مسجد جامع طرق و سپس تا مزار امامزادگان چهاربزرگوار واجب التعظيم به حرکت در مي‌آوردند و مسافتي نزديک به يک کيلومتر، با صلابت خاص و همراهي عزاداران با حال و هواي ويژه پيموده ميشود.
معمولاً عده‌اي در جلوي نخل قرار دارند که وظيفه شان جلوگيري از برخورد نخل با ديوارها و مواجه شدن با سيم هاي برق و غيره است.
سپس عزاداران نخل را به محوطه مزار و در شرايطي که مراسم عزاداري اوج ميگيرد، رو به قبله و در محوطه ويژه در کنار مزار، روي زمين قرار مي دهند و به نشان احترام به آقا امام حسين زيارت عاشورا مي خوانند و عزاداري مي کنند.
در پايان اين مراسم که بيش از يک ساعت به طول مي‌انجامد، دسته هاي عزادار، يکي پس از ديگري با علم و کتل و پرچم در معيت نخل در حالي که نوحه مي خواندند نخل عاشورا را تا حسينيه بدرقه مي کنند.
اشعار و نوحه هایی که هنگام بازگرداندن نخل از امامزاده خوانده ميشود:
واي حسين کشته شد آه حسين کشته شد داد حسين کشته شد
ناله چه گويم که حسينم چه شد واي حسين کشته شد
سبط رسول ثقلين کشته شد واي حسين کشته شد
حسين حسين حسين حسين
مظلوم حسين ، غريب حسين، شهيد حسين
عطشان حسين، بي‌سر حسين ، عريان حسين،
سرش به نیزه ها حسین، سرش ز تن جدا حسین، قتیل اشقیاء حسین
شهيد کربلا حسين، شهيد نينوا حسين، شهيد سر جدا حسين
شهيد تشنه لب حسين، شهيد بي کفن حسين
کو اصغرت کو اکبرت، کجا امير لشکرت
امشب جناب مصطفي با انبياء و اصفيا آيد به دشت کربلا گردد به دور خيمه گاه
گويد حسين من چه شد نور دو عين من چه شد
امشب جناب مرتضي با اولياء و اوصيا آيد به دشت کربلا گردد به دور خيمه گاه
گويد حسين من چه شد نور دو عين من چه شد
امشب جناب فاطمه با اضطراب و واهمه آيد به دشت کربلا گردد به دورخيمه گاه
گويد حسين من چه شد نور دو عين من چه شد
وداع حضرت زينب با نعش برادر
اي همسفر زينب رفتيم خداحافظ
اي تاج سر زينب رفتيم خداحافظ
اي پادشه خوبان اي تشنه لب عطشان
از کوي تو با افغان رفتيم خداحافظ
ما جمع پريشانيم سرگشته و حيرانيم
بر ناقه عريانيم رفتيم خداحافظ
گر مانده تو را پيکر در کرب و بلا بي‌سر
ما با سر بي‌معجر رفتيم خداحافظ
در اين سفر پر غم ما را بنگر همدم
با اين همه نامحرم رفتيم خداحافظ
ماندي تو در اين صحرا با اکبر مه سيما
تا شام من و ليلا رفتيم خداحافظ
ماندي تو و سردارت عباس علمدارت
ما همره بيمارت رفتيم خداحافظ
رفتيم چه در بطحا داريم خجالتها
از دختر تو صغرا رفتيم خداحافظ
رقیه جان رقیه عمه بقربان تو
شیرین زبان رقیه عمه بقربان تو
رقیه جان رقیه عمه بقربان تو
آرام جان رقیه عمه بقربان تو
شیرین زبان رقیه عمه بقربان تو
کو قاسم عزیزم بهرت کفن بیارد
کو اکبر وفاداربهرت علم بیارد
رقیه جان رقیه عمه بقربان تو
آرام جان رقیه عمه بقربان تو
کواکبروفاداربهرت کفن بیارد
کوقاسم جوانم بهرت علم بیارد
رقیه جان رقیه عمه بقربان تو
آرام جان رقیه عمه بقربان تو
مراسم پارسه طرق
يکي از مراسم‌هايي که از قديم الايام تا کنون برگزار ميشود مراسم پارسه است. اين مراسم که از حسينيه شروع ميشود و طي آن به خانه‌ي تک تک افراد سر زده ميشود، براي جمع آوري نذورات و هدايا از افراد است. اين مراسم داراي آداب خاص خود است؛ خواندن شعر در وصف شهيد کربلا حسين بن علي عليه السلام، برداشتن علم و گرداندن آن در محلات که داراي نشان و نماد عاشورا و امام حسين(ع) است و ذکر و ياد امام و ياران با وفايش در کوچه پس کوچه‌هاي روستا، و ياد درگذشتگان و خواندن فاتحه براي آنان و دعا براي افراد هر خانه از جمله اين آداب است. از جمله اشعاري که براي امام عليه السلام مي‌خوانند مي‌توان به شعر زيبا و پر حزن:
بگرييد اي عزاداران بگرييد
براي شاه مظلومان بگرييد
اگر کشتند چرا خاکش نکردند
کفن بر جسم صد چاکش نکردند
عروسيش عزا گرديده قاسم
رخش چون کهربا گرديده قاسم
همان قاسم که داماد حسين است
گل باغ حسن نور دو عين است
حسین تشنه لب با چشم گریان
به دشت کربلا غلطیده در خون
عزیزان قتل شاهان است امروز
حسین تاچاشت مهمان است امروز
به دشت کربلا آن شاه مظلوم
اسیر تیر پیکان است امروز
تن قاسم به زیر سم اسبان
عزای نو عروسان است امروز
شعر کامل: بگرييد ای عزا داران بگرييد
برای شاه مظلومان بگرييد
اگر كشتند چرا خاكش نكردند
كفن بر جسم صد چاكش نكردند
اگر کشتند چرا مويش کشيدند
چرا آن کهنه پيراهن دريدند؟
اگر کشتند چرا مويش کشيدند
چو گرگي پنجه بر رويش كشيدند
بگو زينب به همراه يتيمان
چسان نيزه به پهلويت كشيدند
اگر كشتند چرا آماده هستند
به پاي اسب نعل تازه بستند
اگر كشتند چرا در پيش زينب
حسين جان استخوانت را شكستند
اگر كشتند چرا شادي نمودند
براي غارتت آماده بودند
چرا پيراهنت را مي كشيدند
چرا عمامه سبزت ربودند
اگر كشتند چرا با هم دويدند
ربودند آنچه را در خيمه ديدند
ببين طفلان خود را دستُ بر سر
كه معجر از سر آنها كشيدند
اگر كشتند چرا اي نازنينم
سرت بر نيزه كردند اي مه جبينم
چرا اين ساربان آهسته آيد
به دستش خنجري بشكسته بينم
.jpg)
.jpg)
.JPG)
اشعار نخل گردانی در روز عاشورا
